Moeten wij afscheid nemen van het klassieke proces? Dat is het thema van de NJV Jaarvergadering 2017. In deze bespreking wordt beoogd de vraag naar de responsiviteit van de klassieke procedure te beantwoorden aan de hand van een vergelijkend overzicht van de drie preadviezen, die zien op het civiele proces, het bestuursproces en het strafproces. Hoe vatten de verschillende preadviezen de probleemstelling op, en wat verstaan zij in dat verband onder het ‘klassieke proces’? Hoe gaan de drie procesvormen om met buitengerechtelijke vormen van conflictbeslechting? Hoe wordt het streven naar (meer) maatwerk en regie door de rechter vormgegeven in het civiele proces, het bestuursproces en het strafproces? Hoe responsief is het klassieke proces en wat betekent dat voor het streven naar maatschappelijk effectieve rechtspraak? En wat betekent in dat licht de digitalisering voor de rechtspraak?

Lees het hele artikel in Navigator.

Een kenmerkend verschil tussen de kantonrechter en de handelsrechter is dat het vaststaan van de schuld bij de kantonrechter doorgaans niet het punt van geschil is, maar dat de pijn zit in het onvermogen tot het voldoen van die schuld. Kan en wil de kantonrechter wat met dit onvermogen? Is de handelwijze van kantonrechters een vrijbrief voor multinationals die het onvermogen tot betalen van schulden als verdienmodel exploiteren in de sinds 2001 geliberaliseerde deurwaardersmarkt? Dit artikel zet een en ander op een rijtje en eindigt met enkele conclusies.

Lees het hele artikel in Navigator.

De drie in de titel genoemde elementen vormen in de Groningse gaswinningsproblematiek een onoverzichtelijke kluwen. Het doel van dit artikel is deze te ontrafelen. Hierbij doemt ten slotte ook een toekomstperspectief voor de Groningse benadeelden op. Het onderzoek richt zich in het bijzonder op de toegankelijkheid van de rechter, het begrip onafhankelijkheid en het optreden van de Nationaal Coördinator Groningen.

Lees het hele artikel in Navigator.

Onlangs werd er in dit tijdschrift een beschrijving gegeven van een wetsvoorstel dat burgers inspraak moet geven over wat er met hun lichaamsmateriaal gebeurt. Deze Wet zeggenschap lichaamsmateriaal (Wzl), die ook in de media veel aandacht trok, geeft regels voor het opslaan en het gebruik van bloed, cellen en weefsels die na medisch onderzoek of behandeling zijn overgebleven. Wanneer dat materiaal daarvoor niet meer nodig is men spreekt dan van ‘restmateriaal’ kan het heel nuttig zijn voor andere doelen, met name wetenschappelijk onderzoek. Soms zijn er nog geen concrete onderzoeksprojecten bekend en wordt het materiaal voor toekomstig onderzoek opgeslagen in speciaal daarvoor bestemde ‘biobanken’.

Lees het hele artikel in Navigator.

Recentelijk gaf de Duitse regering toestemming voor het vervolgen van een Duitse komiek die op televisie een satirisch gedicht over de Turkse president Erdogan had voorgedragen. Ook het Nederlandse strafrecht kent bepalingen die het verbieden om buitenlandse machthebbers te beledigen. In deze bijdrage wordt dit delict vanuit rechtshistorisch en Europeesrechtelijk perspectief belicht. Volgens de auteur kunnen uit de rechtshistorische schets twee conclusies worden getrokken. Ten eerste dat het zeer moeilijk is om de grens tussen geoorloofde kritiek en ongeoorloofde belediging vast te stellen, en ten tweede dat het bestraffen van kritiek en spot op gespannen voet staat met de vrijheid van meningsuiting, het belangrijkste middel dat burgers hebben om te waarschuwen voor machtsmisbruik. Uit de rechtspraak van het Europees Hof voor de Rechten van de Mens blijkt dat zogeheten ‘political expression’ (waaronder kritiek op politici en politieke instituten) speciale bescherming geniet. Om te bepalen of grove uitingen worden beschermd door artikel 10 EVRM dienen zij te worden beoordeeld in hun bredere context, waarbij voor satire geldt dat deze kunstvorm volgens het Hof een belangrijke rol kan spelen in het publieke debat. De ‘bijzondere’ beledigingsdelicten in het Wetboek van Strafrecht zijn niet onproblematisch in het licht van artikel 10 EVRM.

Lees het hele artikel in Navigator.

 

De afgelopen jaren zijn er veel zaken in de publiciteit geweest van mensen die via het werk te maken kregen met een misstand die maatschappelijk van belang was. Zij kwamen in de problemen omdat zij de misstand naar buiten brachten. Dit was aanleiding voor de Tweede Kamer om te komen tot de Wet Huis voor klokkenluiders. Deze wet verbetert de mogelijkheden om te melden en beoogt werknemers en ambtenaren die melden te beschermen. Op 1 juli 2016 treedt de Wet Huis voor klokkenluiders in werking. Het Adviespunt Klokkenluiders juicht de komst van het Huis voor klokkenluiders van harte toe.

Lees het hele artikel in Navigator.

 

In de literatuur is voorgesteld om proefpersonen in bepaalde gevallen te laten meebetalen aan medischwetenschappelijk onderzoek. Dat voorstel is in strijd met de ethische en juridische uitgangspunten van proefpersonenonderzoek. Wetenschappelijk onderzoek wordt niet (primair) gedaan in het belang van de proefpersoon, maar in dat van de vooruitgang van de geneeskunde. Laten meebetalen geeft de proefpersoon een verkeerde boodschap en schendt gelijkheid en solidariteit. Bovendien zijn er methodologische bezwaren.

Lees het hele artikel in Navigator.

 

Bijna vijftien jaar na de invoering van de Wet toetsing levensbeëindiging op verzoek en hulp bij zelfdoding (WTL) vormt het vrijwillige levenseinde nog altijd onderwerp van het politieke en maatschappelijke debat. Niet zo vreemd, nu de Nederlandse samenleving bij voortduring wordt bestookt met campagnes en initiatieven op het gebied van euthanasie, vrijwel zonder uitzondering geïnitieerd door de Nederlandse Vereniging voor een Vrijwillig Levenseinde (NVVE). Maar waarheen leidt dit alles? Naar een situatie waarin euthanasie volledig genormaliseerd is? Waarin aan ons, zelfbeschikkende burgers, haast als vanzelfsprekend het recht toekomt geheel autonoom te bepalen op welk moment, met behulp van welk dodelijk product en door welke instelling wij ons leven (laten) beëindigen? Voordat de wetgever definitief die weg inslaat, is een pleidooi voor een pas op de plaats aangewezen.

Lees het hele artikel in Navigator.

Tot 1 januari 2016 bevatte Boek 2 BW een wettelijke regeling inzake een evenwichtige verdeling van de zetels in de raad van bestuur en de raad van commissarissen over mannen en vrouwen. Het doel van de regeling was dat eind 2015 de raad van bestuur en de raad van commissarissen van grote vennootschappen voor ten minste 30% uit vrouwen zou bestaan. Deze regeling ging er van uit dat ondernemingen zelf hun verantwoordelijkheid zouden nemen om de gestelde doelen te realiseren en kende nauwelijks sancties. Nu het in de wet gestelde doel vooralsnog niet is bereikt, is bij de Tweede Kamer een wetsvoorstel ingediend dat regelt dat het streefcijfer van 30% opnieuw voor een periode van ongeveer vier jaar wordt ingevoerd. De vraag rijst of het simpelweg verlengen van de bestaande regeling de juiste route is om het gestelde doel te bereiken. In dit artikel worden de alternatieven bekeken waarvoor men in het Verenigd Koninkrijk, Duitsland en Italië koos.

Lees het hele artikel in Navigator.

In dit artikel komt de vraag aan de orde of de constitutionele toetsing van ontwerpregelgeving in het wetgevingsproces adequaat is geborgd en of de noodzaak bestaat haar te versterken, en zo ja, hoe. Ter beantwoording van deze vragen wordt allereerst ingegaan op de politieke en internationale aandacht voor constitutionele toetsing in het wetgevingsproces. Vervolgens komen de reikwijdte van een constitutionele toets, andere actoren die zijn betrokken bij het verrichten van die toets in het wetgevingsproces en de organisatie van de constitutionele toets van regeringszijde aan de orde. Ten slotte wordt ingegaan op de activiteiten die kunnen worden ondernomen om de constitutionele toets actueel te houden en verder te versterken.

Lees het hele artikel in Navigator.

Op 29 maart 2016 heeft de Hoge Raad aan het Hof van Justitie de vraag voorgelegd wanneer de duur van een inreisverbod en een daarmee gelijk te stellen ongewenstverklaring aanvangt. Het verwijzingsarrest zou gevolgen moeten hebben voor alle strafzaken waarin het gaat om een verdenking ex artikel 197 van het Wetboek van Strafrecht voor zover het inreisverboden en daarmee gelijk te stellen ongewenstverklaringen betreffen die ten tijde van de in de tenlastelegging genoemde datum vijf jaren of langer geleden zijn uitgevaardigd. In dit soort zaken zijn er bewijsproblemen omdat (nog) niet vast staat of de ongewenstverklaring nog wel op grond van een wettelijk voorschrift is opgelegd, zoals artikel 197 Wetboek van Strafrecht vereist.

Lees het hele artikel in Navigator.

Volgens het Nederlandse recht dient de schade voor onrechtmatige rechtspraak in beginsel voor de burger te blijven. De criteria voor de toekenning van schadevergoeding op dit punt zijn minder burgervriendelijk dan die het Hof van Justitie van de Europese Unie in zijn Köbler-rechtspraak voorschrijft als het gaat om een schending van het Unierecht door de hoogste nationale rechter. In het Schaarbeek-arrest van het Grondwettelijk Hof van België is beslist dat vanwege met name het grondwettelijke gelijkheidsbeginsel ook zonder dat het Unierecht in het geding is rekening moet worden gehouden met de Köbler-rechtspraak bij het bepalen of een door een hoogste rechter begane fout een kennelijke schending van het recht vormt.

Lees het hele artikel in Navigator.

Invoering van griffierecht voor het medisch tuchtrecht zou het aantal bagatelklachten naar beneden moeten brengen. Een heilloos plan. Moet er minder geklaagd worden? Nee, juist meer. Het indienen van een tuchtklacht zou moeten worden gestimuleerd in plaats van te worden afgeremd. Het tuchtrecht is een onvolmaakt kwaliteitsinstrument, maar wel het noodzakelijke sluitstuk van het geheel aan kwaliteitsinstrumenten.

Lees het hele artikel in Navigator.

Het consultatievoorstel van minister Blok voor een Wet kwaliteitsborging in de bouw is op een aantal publiek- en privaatrechtelijke initiatieven nog onvoldragen. Ten eerste is discutabel of het overhevelen van kwaliteitsborging van gemeenten naar private instellingen zal leiden tot een effectievere borging van constructieve veiligheid tegen minder kosten. Ten tweede is nog onvoldoende naar alternatieve opties gekeken. Bovendien staat niet vast dat de voorgestelde verruiming van de aansprakelijkheid van de aannemer zal bijdragen aan een betere bouwkwaliteit. Voornaamste kritiekpunt is dat het private deel van het consultatievoorstel niet bouwbreed is, terwijl het kwaliteitsprobleem dat wel is.

De traditionele civiel-effecteisen en de traditionele bestudering van het recht vanuit het eigen rechtsstelsel staan in de weg aan het opleiden van ‘competente rebellen’ zoals de Minister van OCW die in haar visiebrief internationalisering voor ogen heeft. Door het omvormen van de civiel-effecteisen naar een meer omvattende competentiecatalogus en bestuderen van universele vragen in plaats van nationaalrechtelijke antwoorden kunnen ook de rechtenfaculteiten ‘competente rebellen’ afleveren.

Europese en Nederlandse wet- en regelgeving laat er geen twijfel over bestaan: vrouwen mogen geen nadeel ondervinden van hun zwangerschap. Toch komt zwangerschapsdiscriminatie nog regelmatig voor. Uit onderzoek van het College voor de Rechten van de Mens blijkt dat bijna de helft van de werkende vrouwen die zwanger zijn geweest, daarmee te maken heeft gehad. Ook binnen het onderwijs komt zwangerschapsdiscriminatie nog steeds voor. Maar niet alleen werkgevers en onderwijsinstellingen gaan geregeld in de fout, zelfs de rechter is het spoor soms bijster. Zo vond de Rechtbank Overijssel dat de Minister

Met enige regelmaat bereiken geschillen over proceskostenvergoedingen de hoogste bestuursrechters. De vraag wanneer men kan spreken van door een derde beroepsmatig verleende rechtsbijstand waarvan de kosten in aanmerking komen voor vergoeding, is nog niet eenduidig beantwoord. Het daarbij spelende ‘scholingsvereiste’ wordt niet door alle bestuursrechters even strikt toegepast. Is het niet eens tijd dit recht te trekken?

Anno 2014 is het gezag van de rechterlijke macht niet langer vanzelfsprekend en ligt zij onder een vergrootglas. De rechterlijke macht is lang niet altijd in staat adequaat te reageren op ongemakkelijke incidenten die zich met enige regelmaat voordoen (zoals in de Chipshol-zaak). Aan de hand van zogenaamde systeemwaarborgen (zoals regelingen met betrekking tot verschoning en wraking van rechters, incompatibiliteiten en toedeling van zaken) kan de rechterlijke macht uitleggen hoe zij omgaat met zorgen omtrent de onafhankelijkheid, onpartijdigheid en integriteit van de individuele rechter én dat die zorgen onterecht zijn. Hoewel Nederland in het algemeen voldoet aan de Europese en internationale normen inzake de onafhankelijkheid, onpartijdigheid en integriteit van de rechtspraak, bestaan er op onderdelen ook kwetsbaarheden en zijn sommige systeemwaarborgen in Nederland relatief zwak ontwikkeld. Enige voorstellen worden gedaan (uitbreiding incompatibiliteiten, meer aandacht voor financiële belangen van de rechter en de (neven)functies van de partner, een transparante regeling van zaakstoedeling en een structureler integriteitsbeleid) die ertoe kunnen bijdragen dat de rechterlijke macht een objectief en onderbouwd antwoord kan geven op vragen vanuit de samenleving waarbij haar gezag ter discussie wordt gesteld.

De Wet werk en zekerheid heeft belangrijke gevolgen voor het ontslagrecht en de rechtspositie van flexwerkers. De wet introduceert onder meer een ‘transitievergoeding’ en behelst een ingrijpende wijziging van de regeling voor opvolgende arbeidsovereenkomsten voor bepaalde tijd. In deze twee regelingen wordt een uitzondering gemaakt voor werknemers die de leeftijd van achttien jaar nog niet hebben bereikt en wier werkzaamheden gemiddeld een omvang van ten hoogste twaalf uren per week hebben. Kleine deeltijdbanen vóór de achttiende verjaardag, bijvoorbeeld als caissière in een supermarkt of als bediende in een restaurant, blijven derhalve buiten beschouwing bij de beoordeling of een nieuw aangeboden arbeidsovereenkomst voor bepaalde tijd van rechtswege wordt omgezet in een arbeidsovereenkomst voor onbepaalde tijd en of de betreffende werknemer bij ontslag in aanmerking komt voor een transitievergoeding. In deze bijdrage stelt de auteur de vraag aan de orde of deze uitzonderingen in strijd zijn met het Europese recht. Zijn conclusie laat geen ruimte voor misverstand.

Een onderbelichte kant van de vele internationale organisaties betreft de rechtspositie van hun ambtenaren, en in het verlengde daarvan de rechten en plichten van hun naasten. Op 8 juli 2014 heeft de Secretaris-Generaal van de VN, als hoofd van het management van de organisatie, een belangrijke beleidswijziging bij het vaststellen van de persoonlijke status van de stafleden van de VN doorgevoerd. De VN ontwikkelen hiermee een eigen erkenningsregel, die afwijkt van het gebruikelijke opereren met het recht van de nationaliteit van het staflid, en die het mogelijk maakt (same-sex) huwelijken te erkennen, ook al worden die niet erkend in het vaderland van het staflid.

Medisch-wetenschappelijk onderzoek waarbij proefpersonen worden ingezet, is gericht op het algemene belang van de vooruitgang van de wetenschap en de gezondheidszorg. Soms kunnen proefpersonen echter ook een eigen, persoonlijk belang hebben bij deelname aan onderzoek, bijvoorbeeld als een veelbelovend geneesmiddel wordt getest. Dat noemen we therapeutisch onderzoek. Er is ook onderzoek waarbij de proefpersoon zelf geen enkel belang heeft. Gedacht kan worden aan onderzoek naar de hersenstructuur van demente bejaarden. We spreken dan van niet-therapeutisch onderzoek.

Migratie. Er zijn weinig beleidsterreinen die scherpere politieke tegenstellingen en een feller publiek debat losmaken. De één verwijt de overheid criminelen te trakteren op een verblijfsvergunning. De ander schaamt zich dat onschuldige mensen vastzitten in vreemdelingenbewaring. Terwijl opeenvolgende kabinetten laveren tussen een harde aanpak en de menselijke maat, blijft het beleid met dilemma’s en persoonlijke drama’s omgeven. Zo waren er in Nederland het afgelopen jaar het protest van uitgeprocedeerde asielzoekers in de Vluchtkerk, de zelfdoding van de Russische asielzoeker Dolmatov en hongerstakingen in vreemdelingendetentie. PvdA-leden raakten diep verdeeld over de strafbaarstelling van illegaal verblijf, maar het voorstel daartoe ging niet van tafel. Juridische geschillen in dit politieke mijnenveld zijn het domein van de bestuursrechter. Maar ook de strafkamer van de Hoge Raad ziet tegenwoordig regelmatig zaken voorbijkomen met een vreemdelingenrechtelijke component. Een verklaring hiervoor is dat punitieve instrumenten worden ingezet in de strijd tegen irreguliere migratie, een trend waardoor strafrecht en vreemdelingenrecht met elkaar verknoopt raken. Hoe pakt dat uit voor de verdachte/vreemdeling in de rechtspraak van de Hoge Raad?

In de sociale zekerheid is al geruime tijd een proces gaande om meer en strengere verplichtingen in het leven te roepen die steeds harder worden gesanctioneerd. Deze ontwikkeling, die doorgaans wordt aangeprezen met een beroep op het moreel gezag en de gemeenschapszin, kent duistere ondertonen. Zij verstoort de balans tussen rechten en plichten van uitkeringsgerechtigden en bedreigt de verheffende functie van de sociale zekerheid. Tegenwicht komt van de rechter die een rol speelt in het beschermen van deze waarden. In deze bijdrage wordt de spiraal van strenger wordende verplichtingen en sancties beschreven en kritisch besproken, waarbij aandacht is voor de rechterlijke respons. Daarbij wordt niet alleen gekeken naar de ontwikkelingen in ons eigen land, maar tevens een blik op de situatie in Duitsland en het Verenigd Koninkrijk geworpen. Ook wordt een kort uitstapje gemaakt naar Tsjechië waar het Constitutionele Hof eind 2012 op compromisloze wijze de vloer aanveegde met een Oost-Europese variant van de ‘maatschappelijk nuttige tegenprestatie’.

In de vorige aflevering stond een artikel van Marc Hertogh waarin hij een analyse gaf van het werk van de Nationale ombudsman. Zijn conclusie was dat Brenninkmeijer de Nationale ombudsman succesvol op de kaart heeft gezet, maar dat door zijn succes als ‘belangenbehartiger’ en ‘criticaster’ het werk als ‘kwaliteitsbewaker’ steeds meer onder druk is komen te staan. Brenninkmeijer voorziet deze analyse van een nadere inkleuring.

Ondoordacht én onrechtmatig

De komende Wet kwaliteit, klachten en geschillen zorg is niet alleen ondoordacht, zij is ook in strijd met het EVRM. Een geschilleninstantie, ingesteld door organisaties van cliënten en zorgaanbieders en erkend door de minister, voldoet niet aan de eisen die art. 6 EVRM stelt. Het is zaak dat de Eerste Kamer, als chambre de reflexion, het wetsvoorstel nog eens goed tegen het licht houdt.

Een beschouwing over het wetsvoorstel Lesbisch ouderschap van rechtswege
Politiek correct is het wetsvoorstel Lesbisch ouderschap zeker. Als het aan dit kabinet ligt kunnen kinderen van rechtswege van twee vrouwen afstammen. De Tweede Kamer ging enthousiast akkoord met deze opmerkelijke fictie. Maar de Adviesorganen en de Eerste Kamer hebben zo hun twijfels. Mag de biologische vader van rechtswege worden weggeschreven uit het leven van een kind? Mag over de juridische afstamming van een kind worden onderhandeld door de donor, de biologische moeder en haar partner? Het risico bestaat dat een afstammingsrecht dat mede is gebaseerd op contracten het kind tot een object maakt, uitgeleverd aan een arbitraire ouderlijke macht.

Tien jaar ontwikkelingen op het terrein van de Wet Bibob
Tien jaar geleden is de Wet Bibob in werking getreden. Daarmee kregen bestuursorganen de bevoegdheid om vergunningen en andere beschikkingen te weigeren of in te trekken als er sprake is van een ernstig gevaar van crimineel misbruik. Een opvallend kenmerk bij de uitvoering van de Wet Bibob is dat weigeringen en intrekkingen van vergunningen vaak gebaseerd zijn op strafbare feiten die zijn begaan door personen zonder formele functie in de desbetreffende onderneming. Dit komt doordat in de Wet Bibob het begrip ‘zakelijk samenwerkingsverband’ is geïntroduceerd. Wat is een zakelijk samenwerkingsverband en wanneer mag het bestaan daarvan aangenomen worden? Welke invulling is er de afgelopen tien jaar in de jurisprudentie aan dit begrip gegeven en wat kunnen we in de toekomst verwachten?

Het is al ruim tweeënhalf jaar geleden dat het concept-wetsvoorstel Raadsman en politieverhoor de consultatie is ingegaan. Sindsdien hebben zich allerlei ontwikkelingen voorgedaan rondom de thematiek van dit concept-wetsvoorstel. In deze bijdrage worden deze voor de verdere uitwerking van het concept-wetsvoorstel relevante ontwikkelingen bezien. De auteurs hopen dat de bijdrage betrokkenen ook aanspoort actief over de verdere ontwikkeling van de rechtsbijstand in de voorfase mee te denken en die gedachten vooral te delen.

De rechter beslist zonder aanziens des persoons. Dat is althans de bedoeling. Maar soms gaat het mis. Met natuurlijk de vrouw als kind van de rekening.