Na de vorige, nogal moeizaam verlopen kabinetsformatieprocedure hebben een evaluatiecommissie, de Tweede Kamervoorzitter en de Raad van State zich uitgelaten over eventuele mogelijkheden tot verbetering van deze procedure. Na de aanwijzing door de Tweede Kamer van Gom van Strien (PVV) als eerste verkenner op 24 november 2023 in de huidige kabinetsformatie blijven over de verkenningsfase in ieder geval nog twee zaken onopgehelderd. In de eerste plaats is de precieze definitie van de verkenningsfase ongewis. Er zou geen ruimte zijn voor een ‘inhoudelijke’ aanpak, maar wat betekent dat? Ook de aangestipte mogelijkheid om de positie van de verkenner te reglementeren is nauwelijks uitgewerkt. In dit artikel wordt de verkenningsfase in het formatieproces ontrafeld en worden suggesties gedaan om de rol van de verkenner duidelijker af te bakenen.

[verder lezen in NAVIGATOR]

Om onze planeet leefbaar te houden moet duurzaamheid de norm worden. Ook de financiële sector moet hier een rol in spelen, gefaciliteerd door nieuwe Europese regelgeving. Zo is althans de gedachte. Op dit moment wordt de Europese financiële sector bedolven onder een ware stortvloed aan duurzaamheidsregels die de sector en de financiële toezichthouders zeer indringend bezighouden.

[verder lezen in NAVIGATOR]

Over de constitutionele toetsing door de Raad van State schreef Mentko Nap een proefschrift waarin hij op zoek ging naar de consistentie in de advisering. In zijn werk komt hij tot de slotconclusie dat de consistentie, maar ook de wijze waarop de Raad tot interpretatie van de Grondwet komt, meer dan eens te wensen overlaat. Dat bleek onlangs maar weer eens, althans naar mijn oordeel, uit het advies van de Raad naar aanleiding van een initiatiefvoorstel over de Rijkswet financiële defensieverplichtingen.

[verder lezen in NAVIGATOR]

In hoeverre behoren de in zijn schriftelijke wilsverklaring neergelegde opvattingen bepalend te zijn voor de beantwoording van de vraag of de inmiddels wilsonbekwame patiënt ondraaglijk lijdt in de zin van de Euthanasiewet? Een wetswijziging is raadzaam.

[verder lezen in NAVIGATOR]

Regels, conflicten en oplossingen: tweestrijd is alom. Ook in het vermogensrecht is vaak sprake van tweestrijd. Hoe moeten dan de rechtens-juiste keuzes worden gemaakt? Misschien komt alles samen in de gedachtecirkel dat het ultieme doel van het recht gezien kan worden als evenwichtigheid en rechtvaardigheid, het zoeken naar de juiste afweging tussen beginselen, conflicten en orde.

[verder lezen in NAVIGATOR]

Het is opnieuw een roerige tijd om een kroniek over het algemeen bestuursrecht te schrijven. De roep om maatwerk, evenredigheid en transparantie in het overheidsoptreden die in de vorige kronieken werd beschreven, klinkt luider dan ooit. Over het gebrek aan maatwerk geleverd door een belangrijke uitvoeringsinstantie, de Belastingdienst/Toeslagen, is in deze kroniekperiode zelfs het kabinet gestruikeld. Dat het kabinet besloot om, midden in de coronacrisis, af te treden naar aanleiding van het rapport van de Parlementaire ondervragingscommissie kinderopvangtoeslag (POK) weerspiegelt de snoeiharde kritiek van deze commissie, die ook de bestuursrechter trof. Veel analyses, (aankondigingen van) reflecties, adviezen en moties gericht op het voorkomen van een herhaling van dit debacle zagen het licht. Een parlementaire enquête zal nog volgen. De nasleep van wat inmiddels de Toeslagenaffaire is gaan heten, zal welhaast zeker van grote invloed zijn op de ontwikkelingen in het algemene bestuursrecht in de komende jaren. Daarbij zal het de kunst zijn niet te overreageren omdat daardoor de evenzeer gewenste efficiënte en rechtszekere uitvoering van overheidsbeleid in de knel kan komen.

[verder lezen in NAVIGATOR]

In deze kroniekperiode vielen de landelijke verkiezingen en de huidige formatie. In de diverse verkiezingsprogramma’s stonden soms wel heel opvallende plannen en met de formatie op komst zal (moeten) blijken wat voor beleid er in de komende jaren op strafrechtelijk terrein zou kunnen worden verwacht. Daarom openen wij met een beschouwing daarover. Geld is daarbij een belangrijke factor, ook voor de toekomst van het gemoderniseerde Wetboek van Strafvordering. Vervolgens zetten wij enkele recente wetenschappelijke onderzoeken op een rij en bespreken we diverse belangrijke wetsvoorstellen. Ten slotte komt een groot cluster aan uitspraken aan bod, want de (internationale) rechtspraak was bepaald niet in lockdown. Gelukkig maar.

[verder lezen in NAVIGATOR]

Er zijn weinig privaatrechtelijke rechtsgebieden waar de invloed van grote maatschappelijke thema’s zich zo direct laat gevoelen als in het ondernemingsrecht. Dat geldt ook voor discussies over klimaatverandering, duurzaamheid en diversiteit. Die grote thema’s bleven zelfs in COVID-jaar 2020 onverminderd actueel. Sterker nog, in de COVID-tijd is gebleken hoe kwetsbaar de samenleving is voor grote crises van deze aard en hoe belangrijk het is om de potentiële grote gevolgen daarvan te voorkomen. Dat geldt zeker met betrekking tot thema’s als klimaatverandering, milieu en, vaak daarmee verbonden, eerbiediging van mensenrechten. Aangezien ondernemingen worden gezien als cruciale maatschappelijke entiteiten, wordt vanuit de samenleving en de politiek de aandacht mede gericht op hoe ondernemingen met die thema’s omgaan. In dat verband wordt veel aanvullende regelgeving ontwikkeld, worden vragen gesteld naar zorgplichten voor (multinationale) ondernemingen en hun bestuurders en, algemener, of en hoe ondernemingen nog meer met maatschappelijke doelen kunnen worden verbonden. Bij dit alles is essentieel dat juist ook het adresseren van grote thema’s de ontwikkeling van ‘goed’ recht vereist. Dat vergt regels die zowel effectief als beginselvast zijn en gebaseerd op feitelijke en juridische integriteit. Tegelijkertijd kan worden waargenomen dat publieke en politieke statements die vooral het heersende sentiment ondersteunen een aantrekkingskracht hebben. Dat is echter geen recept voor de werkelijke juridische verankering van duurzaamheid die op zichzelf broodnodig is.

[verder lezen in NAVIGATOR]

[lees de kroniek van het mededingsrecht in NAVIGATOR]
[lees de kroniek van het financieel recht in NAVIGATOR]
[lees de kroniek van het intellectuele eigendom in NAVIGATOR]
[lees de kroniek van het internationaal publiekrecht in NAVIGATOR]
[lees de kroniek van het gezondheidsrecht in NAVIGATOR]
[lees de kroniek van het omgevingsrecht in NAVIGATOR]
[lees de kroniek van technologie & recht in NAVIGATOR]

De Europese Unie doet haar best een zinnige bijdrage te leveren aan de bestrijding van de coronacrisis, al gaat dat zoals altijd wel op z’n Brussels en ligt het primaat van de crisisbestrijding toch bij de lidstaten zelf. Ook is duidelijk dat de tegenstellingen tussen Noord- en Zuid-Europa door de crisis weer oplaaien. Dat doet zich momenteel vooral gevoelen in relatie tot de vraag naar de financiering van het Europese herstelfonds en de machtsstrijd die nu in alle hevigheid is losgebarsten tussen het Duitse Bundesverfassungsgericht enerzijds en het HvJ EU en de ECB anderzijds. De EU krijgt het nog zwaar te verduren de komende tijd, en dat terwijl zij toch al niet in topconditie verkeerde. Wat volgt is een bespreking van de meest in het oog springende maatregelen die de Europese Unie tot dusver heeft genomen dan wel (mogelijk) gaat nemen ter bestrijding van de coronacrisis.

[verder lezen in NAVIGATOR]

De Hoge Raad heeft de beoordeling van euthanasiezaken (in het bijzonder wanneer sprake is van dementie) van extra duidelijkheid voorzien. Naast de juridische punten waaruit voor het OM lessen vallen te trekken, valt op hoeveel waarde de Hoge Raad hecht aan het (eigenstandige) oordeel van arts, RTE en IGJ. Daarbij zijn verschillende accenten te herkennen: de arts en de RTE moeten vooral hun oordeel goed inzichtelijk (blijven) maken en de IGJ moet zelfstandig het al dan niet bestaan van een tuchtrechtelijk verwijt beoordelen. Uit het arrest volgt tevens dat de wettelijke taak die aan het OM is toegekend ter handhaving van artikel 293/294 Sr ook bij levensbeëindigend handelen door artsen op verzoek van hun patiënten, onaangetast is gebleven.

[verder lezen in NAVIGATOR]

Vanuit cultuurhistorisch oogpunt pakt het soms ongelukkig uit dat de Erfgoedwet niet van toepassing is op de toevallige vondst van een schat. Een vergelijking met het Engelse stelsel is hier nuttig. Zij maakt duidelijk dat het niet moeilijk is een stelsel te verzinnen dat de publieke belangen beter dient, zonder de private belangen te verkwanselen en de vinder in de verleiding te brengen zijn vondst te verheimelijken, om te smelten of te verpatsen. Een stelsel naar Engelse snit maakt een einde aan het onhoudbare onderscheid tussen toevalsvondsten en opgravingsvondsten, zorgt voor een uniform regime voor schatvinding en beschermt cultureel erfgoed beter dan het huidige. Bovendien vormt het een mooi compromis tussen de middeleeuwse regel dat de Vorst de eigendom van schatten verwerft, en de Romeinse regels die de ontdekker en de grondeigenaar in de eigendom laten delen.

[verder lezen in NAVIGATOR]

Op rechtspraak.nl trok de uitspraak van de Hoge Raad van 31 januari 2020 mijn aandacht. Het ging in die zaak over uitleg. Eerder schreef ik over uitleg in het NJB. Ik bepleitte, kort gezegd, dat het ongewenst is dat via de weg van uitleg (vermijdbare) gebreken of slordigheden in een overeenkomst (achteraf) rechtgezet (kunnen) worden.

[verder lezen in NAVIGATOR]

Er is een duidelijke trend waarneembaar om het toepassingsgebied van de bijzondere zorgplicht in de financiële sector steeds verder uit te breiden. Waar aanvankelijk vooral banken te vrezen hadden voor schadeclaims gebaseerd op een schending van de bijzondere zorgplicht, moeten in toenemende mate ook andere financiële instellingen serieus rekening houden met dit soort claims. Ook lijken financiële instellingen de bijzondere zorgplicht niet langer enkel in acht te moeten nemen tegenover particulieren, maar ook in relatie tot beschermingsbehoeftige niet-particulieren. De belangrijkste ontwikkelingen op dit gebied worden in dit artikel besproken om van daaruit enkele lijnen naar de toekomst te trekken.

Lees het hele artikel in Navigator.

Heeft de rechter zich gerealiseerd wat de olievlekwerking van de Urgenda-uitspraken binnen de eigen Koninkrijksgrenzen zou kunnen zijn? Deze bijdrage richt zich in dat kader vooral op Curaçao, dat per capita een van de meest CO₂-producerende landen ter wereld is. Drie scenario’s worden geschetst die juridische mogelijkheden bieden om (ook) iets aan de uitstoot van CO₂ en andere broeikasgassen in de overzeese landen te doen. Het Urgenda-vonnis van de Haagse rechtbank, en de uitspraken van het hof en de Hoge Raad in navolging daarvan, zouden regeringen aan beide zijden van de oceaan de ogen geopend moeten hebben. Ook in de overzeese gebiedsdelen is het hoog tijd dat er klimaatmaatregelen worden getroffen en dat beloften worden waargemaakt.

Lees het hele artikel in Navigator.

Sinds de Nederlandse ratificatie, ruim dertig jaar geleden, van het Verdrag betreffende beperking van gevallen van meervoudige nationaliteit, zijn er twee ontwikkelingen te signaleren die laten zien hoe het streven naar enkelvoudige nationaliteit afkalft en verkeert in zijn tegendeel. In de eerste plaats is er in 1992 een protocol aan toegevoegd dat, ingegeven door het thema integratie van vreemdelingen, juist toestaat dat een aantal groepen hun nationaliteit mogen houden bij het vrijwillig verwerven van de nationaliteit van een andere verdragsstaat. De tweede ontwikkeling is dat steeds meer landen hun negatieve houding tegenover de meervoudige nationaliteit hebben laten varen en het Verdrag onderhand is leeggelopen. Het Verdrag is dan ook door de geschiedenis ingehaald en moet onverwijld worden opgezegd om de weg vrij te maken voor de moderniseringsplannen van het kabinet.

Lees het hele artikel in Navigator.

In deze kroniekperiode is een verschuiving te ontwaren in de rechtspraak van de Hoge Raad en in de rechtsliteratuur over de perceptie van (het begrip) schade en de wijze waarop de omvang van het schadebedrag waarvoor de betreffende schadeveroorzaker aansprakelijk kan worden gesteld, dient te worden vastgesteld. Ook valt op dat de relativiteit zich eveneens in een aantal van de Hoge Raad arresten en in de literatuur laat zien, een norm die in het kader van het bewijsrecht een vreemde eend in de bijt is. In het contractenrecht wees de Hoge Raad op 28 september 2018 een zeer belangrijk arrest over de betekenis van artikel 6:265 lid 1 BW inzake ontbinding van overeenkomsten. Het goederenrecht wordt in de kroniekperiode gekenmerkt door stevige arresten over pandrechten en de ‘chargeback’ van banken en over vraagstukken inzake een directe actie bij faillissement.

Lees het hele artikel in Navigator.

2019 is het zilveren jubileumjaar van de Algemene wet bestuursrecht. Dit jaar is het 25 jaar geleden dat de eerste delen van de Awb in werking traden en dat feit is niet onopgemerkt voorbij gegaan. Op een druk-bezocht congres over de jarige wet werd er teruggeblikt, maar zeker ook vooruitgekeken; verschillende veranderingen in het algemeen bestuursrecht zijn noodzakelijk en sommige zelfs al concreet aangekondigd. Daartoe noopt het steeds breder gedeelde inzicht dat de Awb-mens niet bestaat. Dat feit vraagt om een responsieve rechtsstaat, die ook nog eens rekening houdt met de voortgaande digitalisering. Verder heeft de Europeanisering van het bestuursrecht nog steeds een hoog tempo. Genoeg actuele en interessante ontwikkelingen dus, die hebben geleid tot een boordevolle kroniek.

Lees het hele artikel in Navigator.

In deze kroniekperiode vooral veel aandacht voor rechtspraak van de Grote Kamer van het EHRM. In het kielzog daarvan ook aandacht voor de uitleg van de Hoge Raad over het ondervragingsrecht en compensatie in geval van een politieverklaring van een niet-ondervraagde getuige die weliswaar niet beslissend was voor de strafrechter om tot een bewezenverklaring te komen, maar waaraan wel ‘significant weight’ toekomt. Maar we beginnen met een overzicht van verschenen wetenschappelijk onderzoek en enige wetgeving. De kroniek is overwegend procesrechtelijk van aard.

Lees het hele artikel in Navigator.

Het Benelux merkenrecht is gewijzigd. De Wet bescherming bedrijfsgeheimen is in werking. De apothekersvrijstelling is geen oplossing voor hoge prijzen van medicijnen. Smaken zijn niet auteursrechtelijk beschermd. Google en Facebook moeten gaan betalen en filteren.

Lees het hele artikel in Navigator.

Lees de kroniek van het internationaal publiekrecht in Navigator.
Lees de kroniek van het ondernemingsrecht in Navigator.
Lees de kroniek van het insolventierecht in Navigator.
Lees de kroniek van het mededingingsrecht in Navigator.
Lees de kroniek van het gezondheidsrecht in Navigator.
Lees de kroniek van het financieel recht in Navigator.
Lees de kroniek van technologie en recht in Navigator.

Het betalingsverkeer is sterk in beweging. Internet-bankieren en betalen met een mobiele telefoon zijn het afgelopen decennium de gewoonste zaak van de wereld geworden. Steeds meer supermarkten en tankstations accepteren uitsluitend nog pinbetalingen of creditcards. Portemonnees zijn ingericht op plastic bankpasjes en bankbiljetten, maar munten passen er vaak niet meer in. Hebben munten en bankbiljetten binnenkort alleen nog een museale waarde of lopen de pleitbezorgers van de cashless society voor de muziek uit? Deze bijdrage belicht het veranderend betaalgedrag vanuit een juridisch perspectief. Dat is meeromvattend dan alleen een verkenning van de publiek- en privaatrechtelijke kaders waarbinnen partijen het gebruik van contant geld mogen beperken. De wetgever hanteert het betalingsverkeer ook als een instrument om beleidsdoelstellingen te verwezenlijken, zoals het voorkomen van uitsluiting van zwakkeren in de samenleving, het opsporen en bestrijden van criminele activiteiten, het bevorderen van innovatie en de uitvoering van monetair beleid. Deze uiteenlopende en soms zelfs botsende doelstellingen worden met wetten nagestreefd. Ook deze wetten sturen, stimuleren en begrenzen de ontwikkeling naar een samenleving waarin het gebruik van contant geld verder zal afnemen en worden beperkt.

Lees het artikel in Navigator.

Regeldruk begint een probleem te worden voor de financiële sector. In reactie op de financiële crisis heeft de Europese Commissie in sneltreinvaart een ingewikkeld bouwwerk opgetrokken van maar liefst veertig nieuwe richtlijnen en verordeningen. Diverse lidstaten, waaronder Nederland, hebben bovendien ook op eigen houtje de regulatoire teugels aangetrokken. Het gevolg: een stortvloed aan nieuwe regelgeving voor de Europese en Nederlandse financiële sector. Is deze lawine van regelgeving nog wel redelijkerwijs kenbaar en te begrijpen voor degenen die ermee moeten werken? Denk daarbij niet alleen aan de financiële sector zelf, maar ook aan de financiële toezichthouders.

Lees het hele artikel in Navigator.

Bij gevangenisstraf ligt de nadruk op vrijheidsbeneming, bij de tbs-maatregel op behandeling, al gaat deze, indien sprake is van dwangverpleging, ook gepaard met vrijheidsbeneming. Auteurs menen dat er behoefte is aan een ‘tussenvorm’: een mogelijkheid voor de rechter om een gevangenisstraf met behandeling op te leggen. Nu zijn de mogelijkheden daartoe te beperkt, waardoor behandeling niet of te laat plaatsvindt. Denkt u mee?

Lees het hele artikel in Navigator.

De Wetenschappelijke Raad voor het Regeringsbeleid (de Raad) publiceerde enige tijd geleden een interessant rapport, getiteld ‘Toezien op publieke belangen’.In dat rapport bepleit de Raad een verruimd perspectief op toezicht en neemt hierbij de behartiging van publieke belangen tot uitgangspunt. Een uitgangspunt waar de meesten zich vermoedelijk wel in kunnen vinden. Maar wat blijkt: toezichthouders werken volgens het rapport in een drietal spanningsvelden, waardoor het soms moeilijk is het publieke belang op de juiste manier te behartigen. In deze bijdrage wordt bezien hoe deze drie spanningsvelden uitwerken in het toezicht op de Nederlandse financiële sector. Wat gaat goed en wat kan beter? Hierbij wordt niet alleen gekeken naar het toezicht uitgeoefend door de AFM en DNB, maar ook naar het toezicht dat de Europese Centrale Bank (ECB) vanaf 4 november aanstaande gaat uitoefenen op de grootste en meest internationale banken in de Eurozone.

Uit twee recente uitspraken van de Haagse voorzieningenrechter blijkt dat de rechter die de Koning adviseert over het gratieverzoek en de voor de gratiebeslissing verantwoordelijke bewindsman van mening verschillen over de uitleg van de Europese rechtspraak inzake de tenuitvoerlegging van de levenslange gevangenisstraf. Dit leidt niet alleen tot een onverkwikkelijk openbaar debat over de toekomst van juist degenen die zich in een uitzonderlijk kwetsbare positie bevinden, maar zet ook het gratie-instituut op het spel. Indien de bewindsman geen oog meer heeft voor het in de Gratiewet vervatte evenwicht tussen rechter en administratie om de inbreuk op de machtenscheiding, die gratieverlening in feite is, te rechtvaardigen, beantwoordt het recht van gratie niet meer aan zijn doel. Dit doel is namelijk ‘ertoe bij te dragen dat door de onafhankelijke rechter opgelegde sancties in overeenstemming met eisen van rechtvaardigheid, humaniteit en doelmatigheid ten uitvoer worden gelegd’ (Memorie van toelichting Gratiewet, p. 14 en 15).

De Koninkrijksregering is krachtens het Statuut voor het Koninkrijk der Nederlanden opgedragen te waarborgen dat de fundamentele menselijke rechten en vrijheden, de rechtszekerheid en de deugdelijkheid van bestuur door de Caribische Landen worden verwezenlijkt. Deze taakstelling, die wordt aangeduid met de term waarborgfunctie, leidt sinds de vaststelling van het Statuut tot veel discussie maar weinig daadkracht. Ten onrechte. De redenen die Den Haag voor haar passieve opstelling aanvoert zijn niet steekhoudend. Bovendien kan de waarborgfunctie veel laagdrempeliger en efficiënter worden uitgeoefend dan tot op heden wordt gedacht. Een kijkje in de British Overseas Territories is wat dat betreft heel verhelderend.